تعمیر لنزهای آندوسکوپی
آندوسکوپی یا درون بینی یک روش غیر تهاجمی یا کمتر تهاجمی‌برای دیدن درون بدن بدون ایجاد جراحات و بریدگی‌های وسیع است. آندوسکوپی معمولاً توسط یک لوله انعطاف پذیر یا بدون انعطاف انجام می‌شود که در انتهای آن یک منبع نور و یک لنز جراحی آندوسکوپی قرار گرفته است. آندوسکوپ‌های امروزی علاوه بر ایجاد امکان مشاهده مستقیم درون بدن یا اندام بیمار برای پزشک، می‌توانند آرشیوی ضبط شده از عملیات انجام شده را به صورت ویدئویی و تصویری ایجاد نمایند. از گذشته دیدن پوشش داخلی مری و معده از رایج‌ترین استفاده‌های آندوسکوپی بوده است. البته موارد دیگری مثل دیدن درون مجرای ادرار و مثانه یا سیستوسکوپی، معاینه داخلی روده توسط لنز جراحی آندوسکوپی یا کولونوسکوپی و انجام معاینه و دیدن سایر حفرات بدن، از کاربردهای عمومی آندوسکوپی به شمار می‌آید.
گاهی پزشک مجبور است برای دیدن و معاینه بعضی نقاط بدن که به صورت طبیعی امکان دسترسی به آن‌ها وجود ندارد، برش کوچکی بر روی پوست ناحیه مورد نظر ایجاد کرده و دستگاه آندوسکوپی را از طریق برش کوچک به داخل بدن فرد هدایت کند. علاوه بر معاینه، امروزه بسیاری از اعمال جراحی از طریق آندوسکوپی انجام می‌شود. آندوسکوپ سنتی شامل یک لوله بلند و ضد آب است که دارای انتهای دیستال با یک لنز جراحی اندوسکوپی کوچک برای تصویربرداری و یک انتهای پروگزیمال با یک چشمی‌برای مشاهده است. لوله دستگاه شامل یک سیستم لنز و یک دسته فیبر است، تا تصویر تشکیل شده توسط عدسی هدف را به انتهای پروگزیمال لوله منتقل کند. عملکرد چشمی، ایجاد بزرگنمایی تصویر در انتهای پروگزیمال برای ناظر است. آندوسکوپ‌های مورد استفاده در کاربردهای بالینی، دارای کانال‌های متعددی در لوله اصلی برای ایجاد کاربری‌های متفاوت هستند.
دستگاه‌های آندوسکوپی مورد استفاده در پزشکی
آندوسکوپ‌ها دستگاه‌های پیچیده‌ای هستند که دارای قطعات کوچک به هم پیوسته، چندین کانال باریک طولانی با انشعابات و اتصالات پیچیده به منابع خارجی هستند. آشنایی با آناتومی خارجی و داخلی آندوسکوپ و دستگاه‌های جانبی برای استفاده صحیح و آسان، مراقبت و تمیز کردن آن‌ها مهم است. کانال‌ها، لوازم جانبی، قطعات کوچک و اتصالات با توجه به شرکت تولید کننده، نوع و کاربرد متفاوت است. در نتیجه، مراجعه به دستورالعمل‌های شرکت سازنده برای هر دستگاه آندوسکوپی ضروری است. در زیر مروری کلی در مورد اکثر آندوسکوپ‌های مورد استفاده در پزشکی ارائه می‌شود.
اولین لنز جراحی آندوسکوپی برای مشاهده داخلی، سیستوسکوپ نام داشت که توسط مکسیمیلیان نایتز در سال 1877 اختراع شد و برای بررسی فضای داخلی مثانه از طریق مجرای ادرار استفاده شد. در سال 1932، جی ولف اولین گاستروسکوپ نیمه انعطاف پذیر را معرفی کرد و در سال 1956، باسیل هیرشوویتس اولین انتقال تصویر را با رشته‌های فیبر نوری انجام داد. در سال 1959، هارولد اچ هاپکینز برای لنزهای جراحی آندوسکوپی، میله‌ای را برای انتقال تصویر اختراع کرد و در سال 1963، کارل استورز لنزهای میله‌ای را برای انتقال تصویر با دسته‌های فیبر نوری برای ایجاد روشنایی ترکیب کرد. آندوسکوپ ویدئویی با دوربین روی چشمی‌برای اولین بار در سال 1987 و آندوسکوپ ویدئویی با یک دوربین در انتهای دیواره آندوسکوپ در سال 1992 تکمیل شد. در اواخر دهه 1990، با پیشرفت در منابع تولید نور، سنسورها و پردازنده‌های الکترونیک، یک آندوسکوپ بی سیم برای تصویربرداری از روده کوچک اختراع شد.
برای ایجادکیفیت مناسب تصویر در فیبروسکوپ، محدودیت‌های فیزیکی وجود دارد. از تصویر ضبط شده توسط لنزهای جراحی آندوسکوپی، دسته‌ای از 50.000 رشته فیبر نوری، به طور موثر فقط یک تصویر 50.000 پیکسلی ارائه می‌دهند. استفاده مکرر از دستگاه و خم و راست شدن لوله، باعث شکستن فیبر‌های نوری می‌شود و بنابراین تعداد پیکسل‌ها به تدریج کاسته می‌شود. در نهایت تعداد زیادی از فیبرها از بین می‌روند که باید با دسته‌ای دیگر معمولاً با قیمت بالا، جایگزین شوند. هارولد هاپکینز دریافت که هرگونه بهبود نوری دیگر، نیاز به رویکرد دیگری دارد. آندوسکوپ‌های سفت و سخت قبلی از انتقال نور کم و کیفیت تصویر ضعیف رنج می‌بردند. نیاز عبور ابزارهای جراحی و همچنین سیستم روشنایی درون لوله آندوسکوپ - که ابعاد آن توسط بدن انسان محدود می‌شود - فضای بسیار کمی‌برای اپتیک تصویربرداری باقی می‌گذارد. لنزهای جراحی اندوسکوپی در یک سیستم معمولی به واشر‌های پشتیبانی کننده احتیاج دارند که قسمت عمده سطح لنز، زیر این واشر‌ها قرار گرفته و از میدان دید لنز می‌کاهد.
راه حلی که هاپکینز ابداع کرد این بود که فضای دور لنزهای جراحی آندوسکوپی را با میله‌های شیشه پر کند که دقیقاً در لوله آندوسکوپ قرار می‌گیرند و این باعث می‌شد که لنزهای کوچک از حداکثر قطر ممکن موجود استفاده می‌کردند.
با انحنای مناسب و پوشش‌های انتهایی میله‌ها و انتخاب بهینه انواع شیشه، کیفیت تصویر - حتی با لوله‌های قطر فقط 1 میلی متر – بهتر می‌شود. با داشتن یک تلسکوپ با کیفیت بالا با قطر بسیار کم، ابزارها و سیستم روشنایی می‌توانند به راحتی درون یک لوله در کنار فیبرها قرار بگیرند.
در حالی که مناطقی از بدن وجود دارد که همیشه به آندوسکوپ‌های انعطاف پذیر (بیشتر در مداخلات دستگاه گوارش) احتیاج دارند، لنزهای جراحی آندوسکوپی میله‌ای و صلب آن چنان عملکرد استثنایی دارند که هنوز هم ابزار ارجح هستند و بسیاری از جراحی‌ها را امکان پذیر می‌کنند.
مزیت استفاده از اندوسکوپی در اعمال جراحی، پایین آوردن احتمال عفونت و خونریزی به علت عدم وسعت جراحت است و در نتیجه، بهبودی سریع‌تر محل جراحی و حذف امکان نفوذ عوامل عفونت زا، از مزایای این نوع عمل جراحی است. همچنین احتمال آسیب دیدن نواحی مجاور عضو مورد جراحی قرار گرفته در اعمال جراحی آندوسکوپی بسیار کمتر می‌شود. نور مورد نیاز برای روشن کردن داخل اندام از طریق فیبر نوری در طول لوله یا میله آندوسکوپ هدایت می‌شود و تصویر توسط لنز جراحی آندوسکوپی ضبط می‌گردد. در گذشته از لامپ‌های رشته‌ای کوچک بر روی نوک آندوسکوپ استفاده می‌شد که خطر سوزاندن بیمار در این روش وجود داشت.
روش‌های تمیز کردن اجزای دستگاه آندوسکوپی
یکی از الزامات مورد توجه در استفاده از از وسایل آندوسکوپی استریل کردن و ضدعفونی کردن پس از انجام عمل جراحی یا آندوسکوپی تشخیصی است.آندوسکوپ باید پس از هر معاینه تمیز شود. تمیزکاری دقیق و به موقع برای عملکرد صحیح آندوسکوپ و به حداکثر رساندن طول عمر تجهیزات ضروری است. اگر قرار است چندین بیمار مورد معاینه قرار گیرند، معمولاً یک روش تمیز کردن محدود بین بیماران و سپس پروتکل دقیق‌تری بعد از آخرین بیمار، قبل از بازگشت آندوسکوپ به محل نگهداری خود، استفاده می‌شود. در صورت استفاده از یک آندوسکوپ مشابه برای انجام معاینات دستگاه گوارش و دستگاه تنفسی، پس از استفاده از آندوسکوپ بر روی بیمار که ممکن است حامل عامل عفونی قابل انتقال باشد یا قبل از عمل برونکوسکوپی، تمیز کردن و ضد عفونی کامل نیز لازم است. جزئیات مربوط به روش‌های تمیز کردن آندوسکوپ و ابزارهای جانبی معمولا از سوی کارخانه تولید کننده شرح داده می‌شود.
در صورت ضدعفونی نشدن وسایل آندوسکوپی به طرز صحیح، احتمال انتقال انواع عفونت‌ها از بدن فردی به فرد دیگر وجود دارد، بنابراین لوله و میله آندوسکوپی و همینطور انواع نصب شده بر این وسایل باید قابلیت و توانایی تحمل مواد و دماهای مورد نیاز برای استریل کردن را داشته باشند. یکی از دلایل خراب شدن و نیاز به تعمیر لنز آندوسکوپی، استفاده از اتوکلاو برای ضدعفونی کردن آن‌هاست. همینطور استفاده کردن از بعضی محلول‌های ضدعفونی و پاک نکردن صحیح این محلول‌ها از اجزای مختلف دستگاه آندوسکوپ می‌تواند باعث ایجاد خساراتی گردد. در صورت خرابی یا آسیب، معمولاً تعویض این اجزا هزینه‌ی بالایی خواهد داشت اما خوشبختانه در حال حاضر تعمیر اجزای لنز آندوسکوپی با هزینه‌ی به مراتب پایین‌تر امکان پذیر است.
لنز یا عدسی قرار گرفته در انتهای لوله آندوسکوپ حدود ۲ تا 4 میلی متر قطر دارد. این لنز نور بازتابیده شده از ناحیه عمل جراحی را دریافت می‌کند و به شکل تصویر در اختیار پزشک قرار می‌دهد. منبع نور در کنار لنز‌ها قرار گرفته که بیشتر از جنس لامپ‌های زنون و ال‌ای‌دی هستند. تصاویر ایجاد شده هم از درون چشمی قابل مشاهده هستند و هم امکان پخش این تصاویر بر روی مانیتور وجود دارد.
انواع لنزهای جراحی آندوسکوپی
در آندوسکوپ‌های میله‌ای از لنزهای 3 میلیمتری یا ۴ میلیمتری استفاده می‌شود که می‌توانند تصاویر ویدئویی واضحی ارائه دهند. آندوسکوپ‌های با لنز ۴ میلیمتری در مقایسه با آندوسکوپ‌های مجهز به لنز ۳ میلیمتری تصاویری با وضوح بیشتر در ابعاد بزرگ‌تر و با کیفیت بالاتر ارائه می‌کنند. معمولاً لنزهای جراحی آندوسکوپی ۴ میلیمتری دارای انحراف زاویه‌های صفر درجه، ۳۰ درجه یا ۷۰ درجه هستند. یک مجموعه از پنج آندوسکوپ تشکیل شده است: آندوسکوپ لنز صفر درجه، لنز 30 درجه زاویه دار نسبت به منبع نور، لنز 30 درجه زاویه دار مقابل منبع نور، لنز 70 درجه زاویه دار نسبت به منبع نور و 70 درجه زاویه مقابل منبع نور. آندوسکوپ لنز صفر درجه پیکربندی اصلی کار است که برای بیشتر برنامه‌ها استفاده می‌شود.
مشکلات شایع لنزهای جراحی آندوسکوپی
زمانی که یک دستگاه آندوسکوپی دچار آسیب یا ایراد شود، رفع ایرادات و تعمیر اجزای لنز آندوسکوپی هزینه بر است. علاوه بر هزینه‌ی تعمیرات دستگاه، نبودن وسیله آندوسکوپی در کلینیک یا بیمارستان، برنامه پذیرش بیماران و روند کاری پزشکان را به هم می‌ریزد. بهترین راه برای به حداقل رساندن آسیب‌ها، رعایت صحیح پروتکل‌های استفاده از دستگاه و حمل و نقل و نگهداری آن است. در زیر نکاتی برای به حداقل رساندن برخی از متداول‌ترین و هزینه‌برترین انواع آسیب‌ها ذکر می‌شود. این روش‌های پیشگیرانه ممکن است عمر مفید آندوسکوپ‌ها را افزایش دهد.
نوک دستگاه آندوسکوپ شکننده‌ترین و آسیب پذیر‌ترین قسمت دستگاه است. در این منطقه لنز جراحی آندوسکوپی، لامپ منتشر کننده نور و دهانه کانال بیوپسی، مجرای مکش و مجرای آب و هوا قرار دارد. در صورت خراشیده شدن یا شکستن لنز انتهایی، برداشت تصویر با مشکل مواجه می‌شود و یا امکان نفوذ مایعات به زیر لنز ایجاد می‌شود. گاهی به سبب از بین رفتن آب‌بندی اطراف لنزهای جراحی آندوسکوپی بر اثر هرگونه ضربه به ناحیه انتهایی، کیفیت تصویربرداری و یا خصوصیات عایق الکتریکی دستگاه آسیب می‌بیند. ضربات، دلیل اصلی آسیب لنزهای تصویربرداری و عدسی‌های منتشر کننده نور هستند. هر آندوسکوپ را باید جدا از وسایل دیگر مخصوصاً لوازم جانبی که لبه تیز دارند مانند پنس و قیچی حمل کرد. باید از قرار دادن سیم‌های برق و دو شاخه‌ها در لابلای لوله آندوسکوپی خودداری کرد و از پرت کردن یا انداختن قسمت انتهایی دستگاه بر روی سطوح سخت، اجتناب نمود.
آندوسکوپ‌ها باید به حالت عمودی آویزان شوند تا خشک شدن آن‌ها تسهیل شود. درپوش‌ها سوپاپ‌ها و سایر اجزاء قابل باز شدن بهتر است برداشته شوند. اجازه دهید تا لوله‌ها برای خشک شدن به صورت آزاد آویزان شوند و از حلقه کردن آن‌ها اجتناب کنید. از برخورد نوک آندوسکوپ و لنزهای جراحی آندوسکوپی به زمین و یا به تجهیزات جانبی در حین حمل و نقل و یا طی عمل جراحی و یا مراحل شستشو و نگهداری اجتناب کنید. توصیه می‌شود در هنگام کار با دستگاه از برخورد لنزهای جراحی آندوسکوپی با بدنه دستگاه جلوگیری به عمل آید. هنگام حمل و نقل و جابجایی دستگاه، از درپوش محافظ انتهایی استفاده کنید. آندوسکوپ را فقط با استفاده از لوازم جانبی توصیه شده شرکت سازنده تجهیزات، تمیز کنید و بعد از اتمام کار و ضدعفونی دستگاه، لنز جراحی آندوسکوپی را به خوبی خشک کرده و دستگاه را در جای مناسب نگهداری کنید. در صورت ایجاد آسیب، تعمیر اجزای لنز آندوسکوپی باید سریع انجام شود تا از ایجاد آسیب‌های بیشتر جلوگیری به عمل آید. در صورت عدم امکان تعمیر لنز آندوسکوپی، مراجعه به مراکز فروش لنز جراحی آندوسکوپی جهت تعویض قطعات، گزینه‌ی نهایی است.
انواع دستگاه‌های آندوسکوپ و کاربری آن‌ها
- دستگاه گوارش: مری، معده و اثنی عشر (مری، گاستروودودنوسکوپی) ، روده کوچک (انتروسکوپی) ، روده بزرگ (کولونوسکوپی سیگموئیدوسکوپی) ، مجرای صفراوی، کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد، آندوسکوپی (ERCP) ، کلانژیوپانکراتوسکوپی به کمک دوئودنوسکوپ، کلانژیوسکوپی حین عمل؛ رکتوم (رکتوسکوپی) و مقعد (آنوسکوپی) ، هر دو به عنوان (پروکتوسکوپی) نیز نامی‌ده می‌شوند.
- دستگاه تنفسی: بینی (جراحی بینی) ، دستگاه تنفسی فوقانی (لارنگوسکوپی) ، دستگاه تنفسی تحتانی (برونکوسکوپی)
- گوش (اتوسکوپ)
- دستگاه ادراری (سیستوسکوپی)
- سیستم تولید مثل زنان (جینوسکوپی) ، دهانه رحم (کولپوسکوپی) ، رحم (هیستروسکوپی) ، لوله‌های فالوپ (فالوپوسکوپی)
- حفره‌های بدن به طور معمول بسته (از طریق یک برش کوچک) ، حفره شکمی یا لگنی (لاپاراسکوپی) فضای داخلی مفصل (آرتروسکوپی) ، اندام‌های قفسه سینه (توراکوسکوپی و مدیاستینوسکوپی)
آندوسکوپی برای بسیاری از اقدامات استفاده می‌شود:
- در دوران حاملگی: آمنیون (آمنیوسکوپی) ، جنین (فتوسکوپی)
- جراحی پلاستیک
- پانندوسکوپی (یا آندوسکوپی سه گانه) ترکیبی از لارنگوسکوپی، مری و برونکوسکوپی
- عمل جراحی ارتوپدی: جراحی دست، مانند ترشح آندوسکوپیک تونل کارپ، جراحی زانو، مانند بازسازی رباط صلیبی قدامی، فضای اپیدورال (اپیدوروسکوپی) جراحی آندوسکوپی ستون فقرات و...
- جراحی اندودنتیکس، جراحی سینوس فک بالا
- و...
